ابوالحسین عبدالرحمان بن عمر بن محمد بن سهل صوفی رازی، در سال ۲۹۱ هجری مهی ۲۸۳ هجری خورشیدی به دنیا آمد و در سال ۳۷۶ هجری مهی ۳۶۶ هجری خورشیدی در سن ۸۳ سالگی از دنیا رفت.
ستاره شناس و رصدگر بزرگ ایران
چند روز پیش گفته شد که برخی از جوانان دوستدار نجوم و فعالیت های رصدی در ایران، بر آن شده اند تا علاوه بر برگزاری «ماراتن مسیه» به «رقابت صوفی» نیزبپردازند. برای نگارنده، این خوشایندترین خبری بود که در چند سال گذشته از کوشش های این شب زنده داران آسمان نگر شنیده شد. در سال های اخیر واژه های «المپیاد» و «ماراتن» نام تنها نبردی که ایرانیان از یونانیان شکست خوردند و همواره آنان و غربیان این واژه را برای تحقیر ایرانیان به کار برده اند به فراوانی در ایران کاربرد پیدا کرده است و هرگونه رقابت و مسابقه ای را با این واژه های غیرمیهنی که در شٲن ایرانیان نیست، همراه می سازند. دیرینگی کوشش های دانشی و ورزشی در ایران زمین به زمان هایی بازمی گردد که اصلا کشوری به نام یونان در زیر گنبد آسمان وجود نداشته است.
از سوی دیگر با اینکه فهرست های فراوانی از طبقه بندی ستارگان و اجرام آسمانی در مکتب های هیئت و نجوم ایرانی وجود داشته است اما همه آنها به نفع «اجرام مسیه» به کناری گذارده شده بودند و این شایسته ملتی با سابقه و دستاوردهای درخشان در دانش ستاره شناسی نبود. این نگارنده نیز بارها و از جمله در تاریخ ۷ اسفند ماه در همین ستون، لزوم توجه به آثار ایرانی به جای نمونه های غربی را یادآور شده بود. اینک تصمیم جوانان ایران زمین برای رویکرد به هویت ملی و برگزاری «رقابت صوفی» را ارج نهاده و در نوشتار زیر به یک بررسی کوتاه در باره این دانشمند گرانپایه ایرانی می پردازیم.ابوالحسین عبدالرحمان بن عمر بن محمد بن سهل صوفی رازی، در سال ۲۹۱ هجری مهی ۲۸۳ هجری خورشیدی به دنیا آمد و در سال ۳۷۶ هجری مهی ۳۶۶ هجری خورشیدی در سن ۸۳ سالگی از دنیا رفت.
با اینکه واژه «رازی» در نام او، خاستگاه او را به «ری» منسوب می دارد، اما گویا در اصل از مردمان شهر «فسا» در استان فارس بوده است.
از زندگی شخصی و حتی علمی صوفی آگاهی چندانی در دست نیست. او در مقدمه صورالکواکب، خود را شاگرد دانشمندی ناشناخته به نام «استاد رئیس ابوالفضل» در شهر اصفهان می داند و در همان شهر منجم دربار عضد الدوله دیلمی بوده است. ابن قفطی در «تاریخ الحکما» اوایل سده هفتم هجری نقل می کند که عضد الدوله به شاگردی صوفی در «معرفت کواکب ثابته و مسیر ایشان» افتخار می کرده است.صوفی، ستاره شناسی بزرگ با گرایش در «هیئت» بوده است. آثار برجای مانده از او نشان می دهد که بیش از هر چیز به ستاره شناسی رصدی، مشاهده و اندازه گیری عملی می پرداخته است.
در آثار اروپایی همچون همیشه نام صوفی به عنوان دانشمندی عرب به قلم می رود و این از آنجا ناشی شده است که نوشته های دانشمندان ایرانی در سده های نخستین اسلامی به زبان عربی نوشته شده است. در حالی که می دانیم عربان حتی مفهوم برج های دوازده گانه را نیز نمی شناخته اند. برای آگاهی بیشتر بنگرید به: کرلو آلفونسو نلینو، تاریخ نجوم اسلامی، ترجمه استاد احمد آرام، ص ۱۳۷ تا ۱۴۲از صوفی آثار متعددی برجای مانده است که مهمترین آنها کتاب «صورالکواکب» است. صوفی در این کتاب که در سال ۳۵۳ قمری نوشته شده، به معرفی و طبقه بندی کامل ستارگان و قدر اعظام و طول و عرض آنها با دقت یک دقیقه پرداخته است.
او حتی رنگ بسیاری از ستارگان را نیز مطالعه و ثبت کرده است. در این کتاب، ۴۸ صورت فلکی و نزدیک به یک هزار ستاره نام برده شده است که تمامی ویژگی ها و مختصات آنها را با محاسبه و مشاهده شخصی و رصد دقیق آنها به دست آورده است. این کتاب را نگاره هایی از صورت های فلکی در دو حالت «چنان که بر آسمان بینند» و «چنان که بر کره بینند» همراهی می کند. او «قدر» میزان روشنایی هر ستاره را با نشان دادن دایره ای بزرگ یا کوچک با شماره ای بر کنار آن نشان داده است. شیوه ای که هنوز برخی بر این گمانند که نوآوری دانشمندان اروپایی در سده های اخیر بوده است.ابوریحان بیرونی بارها در آثار نجومی خود برای تایید درستی سخنان خود، شواهدی از صوفی را نقل می کند و در جدول ها و مقاله نهم از کتاب نجومی گرانپایه خود «قانون مسعودی» که متٲسفانه هنوز به فارسی ترجمه نشده است مرجع تمامی ثبت قدرهای ستارگان را کتاب صورالکواکب می داند.
قانون مسعودی، جلد سوم، بیروت، ۲۰۰۲، ص ۲۱ به بعد ابن یونس نیز در «زیج کبیر» مقام علمی صوفی را می ستاید.او چنان رصدگری دانا و دقیق بوده است که توصیف های او از ستارگان تا صدها سال به عنوان یک مرجع مهم علمی در جهان شناخته می شده و در قرون وسطی به زبان های گوناگون اروپایی ترجمه می شود. نسخه های ترجمه اسپانیایی صورالکواکب از سده سیزدهم میلادی و ترجمه فرانسوی منتشر شده در سن پترزبورگ در سال ۱۸۷۴ نمونه هایی بازمانده از آن است. نام صوفی به گونه تلفظ اروپایی آن یعنی Azophi شناخته می شود و برای یادمان او، نامش در نامگذاری های جهانی پدیده های کیهانی به کار گرفته می شود. رصدهای ثبت شده در صورالکواکب صوفی در سراسر قرون وسطی مرجع اصلی طراحی و ساخت کره های آسمانی در اروپا بوده است. ابن قفطی همچنین گزارش کرده است که در کتابخانه قاهره یک کره آسمانی بوده است که ساخت صوفی بوده و به بهای سه هزار سکه زر خریداری شده بوده است.
استاد ابوالقاسم قربانی بر این باور است که صورالکواکب منبع اصلی تهیه «زیج آلفونسی» برای پادشاه کاستیل. در شبه جزیره ایبری در سده سیزدهم میلادی بوده است ریاضیدانان ایرانی، ۱۳۵۰، ص ۹۹ از صورالکواکب نسخه های متعددی بازمانده است که مهمترین آنها ترجمه فارسی آن توسط خواجه نصیر طوسی موجود در کتابخانه ایاصوفیه در سال ۶۴۷ هجری قمری است که به خط خود خواجه است. چاپ عکسی این کتاب در سال ۱۳۴۸ به کوشش استاد پرویز ناتل خانلری در مجموعه کتاب های بنیاد فرهنگ ایران منتشر شده و چاپ دیگر حروف چینی شده آن نیز به همت بهروز مشیری در سال ۱۳۸۱ منتشر شده است.آگاهی دیگری که از کوشش های علمی صوفی در دست است، به گزارش دیگری از ابوریحان بیرونی در کتاب «تحدید النهایات الاماکن » باز می گردد. او چنین آورده است که در سال ۳۵۹ هجری قمری، صوفی اقدام به اندازه گیری رصدی میل دایره البروج با حلقه ای به قطر داخلی دو و نیم ذراع در شهر شیراز می کند. در این رصد گروهی دیگر از ستاره شناسان ایرانی او را همراهی کرده اند.
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
ارسال ها: 372
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!